Veelgestelde vragen

• Moet ik na mijn autologe stamceltransplantatie (sct) opnieuw ingeënt worden?

  De HOVON (Hemato-Oncologie voor Volwassenen Nederland) geeft hiervoor aanbevelingen en richtlijnen. Bij allogene sct (met donorcellen) geldt dat alle sct-centra deze inentingen geven. Er is geen discussie over of dit wel of niet zinvol is; het nieuwe immuunsysteem moet opnieuw opgeleid worden.

  Bij autologe sct (met eigen cellen) staan vaccinaties wel ter discussie. De vraag is in hoeverre het immunologisch geheugen intact blijft na een autologe sct. In de meeste gevallen blijkt dit mee te vallen en zou opnieuw vaccineren niet hoeven. Sommige centra hebben besloten om ook na autologe sct te vaccineren, waaronder het Radboudumc. Het immunologisch systeem, dat na alle behandelingen mogelijk toch minder goed functioneert, krijgt zo alsnog een zetje ter ondersteuning. In 2016 verscheen er een overzichtsartikel in 'Blood' (een hematologisch tijdschrift) 'How I vaccinate blood and marrow transplant recipients' door Carpenter en Englund (Seattle). Aan het artikel was een supplement toegevoegd met veelgestelde vragen. Eén daarvan was: 'Moeten patiënten die autoloog getransplanteerd worden anders gevaccineerd worden dan patiënten met een allogene sct?' Het antwoord: 'Nee, de noodzaak om eerdere standaard kinder-inentingen opnieuw te geven, bestaat voor zowel allogeen als autoloog getransplanteerden.'

   

  Antwoord m.m.v. Michel Schaap, hematoloog Radboudumc

• Moet ik tijdens een lange vliegreis mijn neusslijmvliezen vochtig houden?

  Vochtig houden van de neusslijmvliezen met bijvoorbeeld een zoutoplossing voor en tijdens een vlucht kan zeker verlichting brengen voor patiënten na een stamceltransplantatie. De droge lucht in een vliegtuig kan de slijmvliezen namelijk verder beschadigen. Een 'sterk slijmvlies' biedt bescherming tegen ziekteverwekkers. Echter, of de kans op besmetting met een virus tijdens een vlucht op deze manier vermindert, is nooit onderzocht.

  Antwoord m.m.v. Jürgen Kuball, hoogleraar hematologie UMC Utrecht

• Sommige mensen krijgen gordelroos na hun stamceltransplantatie; waarom word je niet standaard gevaccineerd?

  Gordelroos is een van de zogenoemde 'herpesvirussen', en wordt officieel herpes zoster genoemd. Een ander herpesvirus is bijvoorbeeld herpes simplex, dat in de mond en op de lippen kan voorkomen (koortslip). Ook de waterpokken, die de meeste mensen als kind doormaken, is een vorm van een herpesvirus (varicella zoster). Als je de waterpokken hebt gehad, loop je bij een lage weerstand risico om gordelroos te krijgen. Het virus nestelt zich namelijk in de uiteinden van de zenuwen en in het ruggenmerg en wacht daar een kans af om opnieuw op te spelen.

  Na een sct is de weerstand laag en kan het 'slapende' virus opnieuw actief worden. Dat komt doordat het nieuwe afweersysteem het virus nog onvoldoende onder controle houdt, of doordat je medicatie gebruikt die de weerstand onderdrukt, zoals ciclosporine of prednison. Het opspelen van het virus uit zich met blaasjes op de huid, vaak precies in het gebied dat door één zenuwtak vanuit het ruggenmerg bediend wordt. Vandaar de naam gordelroos.

  Meestal krijg je eerst blaasjes en daarna pijnklachten, soms zijn de pijnklachten er eerder dan de blaasjes. De pijn wordt veroorzaakt doordat het virus de zenuwuiteinden aantast, waardoor de kenmerkende zenuwpijnen ontstaan. Niet alle patiënten hebben last van zenuwpijn, maar helaas komt het wel vaak voor en kunnen de pijnklachten lang aanhouden. Goede pijnstilling is hierbij noodzakelijk.

  Sinds kort bestaat inderdaad de mogelijkheid om te vaccineren tegen gordelroos. Daarbij wordt nu gebruik gemaakt van levende vaccins. Het nadeel daarvan is dat er na vaccinatie een herpesinfectie kan ontstaan. Die kan fataal aflopen, doordat het afweersysteem het virus uit het vaccin niet onder controle kan houden. Het is voorgekomen dat sct-patiënten na vaccinatie met dit vaccin zijn overleden. Dit is de belangrijkste reden waarom deze vaccinaties niet zijn opgenomen in vaccinatieprogramma na sct.

  Op dit moment wordt gewerkt aan een nieuw, dood vaccin dat wel toepasbaar zou moeten zijn voor sct-patiënten, maar de ontwikkeling is nog in de onderzoeksfase.

  Antwoord m.m.v. Michel Schaap, hematoloog Radboudumc

• Wat kun je doen tegen misselijkheid na een stamceltransplantatie?

  Misselijkheid komt vaak voor in de eerste weken tot maanden na een stamceltransplantatie. Sommige patiënten ervaren de klachten iets anders. Zij hebben snel een 'vol' gevoel. Er zijn meerdere oorzaken.

  Zo kan er nog schade zijn aan de slijmvliezen van het maagdarmkanaal, veroorzaakt door de chemotherapie, die nog moet herstellen. De misselijkheid kan ook komen van de medicatie die gebruikt wordt om omgekeerde afstoting te voorkomen, zoals ciclosporine. Maar er zijn veel andere soorten medicijnen die horen bij deze groep geneesmiddelen met misselijkheid als bijwerking.

  Als laatste slikken patiënten vaak niet één medicijn maar een heleboel medicijnen tegelijk. Ze gebruiken ook nog antibiotica en antivirale medicijnen. Veel van die medicijnen veroorzaken eveneens in meer of mindere mate misselijkheid.

  Om misselijkheid zo veel mogelijk te voorkomen zijn er verschillende mogelijkheden. Zo helpt het soms om een half uur voor de maaltijd anti-misselijkheidsmedicijnen te slikken. Die kun je met een recept van je arts halen bij de apotheek. Bij sommige patiënten helpen maagzuurremmers. Speciaal voor ciclosporine zijn er veel tips die transplantatieverpleegkundigen goed kennen, zoals inname met chocolademelk. Dus je kunt er zelf iets aan doen, maar bespreek het ook met je arts of verpleegkundige.

  Antwoord m.m.v. Anna van Rhenen, internist-hematoloog UMC Utrecht